Post title
30 marca 2020
W poprzednim artykule zastanawialiśmy się, czy siła wyższa może być podstawą prawną do zawieszenia wykonywania zobowiązań umownych lub odstąpienia od umowy z powodu epidemii koronawirusa. Jak mogliśmy zaobserwować, odpowiedź na to pytanie zależy od wielu czynników. Dlatego też drugą publikację poświęcimy innemu mechanizmowi wprowadzonemu przez reformę [1] prawa francuskiego w 2016 r. – l’imprévision.
W istocie, l’imprévision, znane również jako hardship, może stanowić uzasadnienie niewykonania umowy w przypadku epidemii takiej jak Covid-19.
Na początek wyjaśnimy, co kryje się pod prawniczym pojęciem l’imprévision w prawie francuskim (I), który w analizowanym przypadku reguluje międzynarodową umowę handlową (II). Następnie, rozważymy go w kontekście aktualnej epidemii koronawirusa (III).
1. Czym jest hardship (l‘imprévision)?
Francuski kodeks cywilny definiuje ten koncept w artykule 1195. Zgodnie z widniejącymi tam zapisami, strona umowy zawartej w dniu 1 października 2016 r. lub później może zwrócić się do swojego kontrahenta o renegocjację warunków umowy, jeżeli zmiana okoliczności nie była możliwa do przewidzenia w momencie jej zawarcia (1), co sprawia, że jego działanie jest nadmiernie kosztowne (2). Jest to możliwe jednak tylko w przypadku, gdy strona ta nie zgodziła się na poniesienie ryzyka takiej zmiany okoliczności podczas podpisywania umowy (3). Wszystkie powyższe trzy warunki są zatem konieczne, aby można było powołać się na l’imprévision.
W przeciwieństwie do siły wyższej, w przypadku hardship to nie samo wykonanie umowy staje się niemożliwe dla jednej ze stron, ale jego koszt staje się nadmiernie drogi. Co sprowadza się w rzeczywistości do braku możności jej wykonania.
Należy jednak zauważyć, że strony umowy mogły również szczególnie dostosować umowne zapisy dotyczące hardship do ich sytuacji, lub mogły zgodzić się na uchylenie umownych zapisów dotyczących hardship. Takowe uchylenie wiązałoby się z poniesieniem ryzyka nadmiernego kosztu wykonania z powodu nieprzewidzianej zmiany okoliczności niezależnie od zaistniałej sytuacji.
Ponadto, w przeciwieństwie do force majeure, która pozwala na zawieszenie lub rozwiązanie umowy, w przypadku powoływania się na hardship istnieje wiele możliwych rozwiązań. Po pierwsze, jeżeli druga strona odmówi negocjacji lub jeśli rozmowy nie doprowadzą do porozumienia, wówczas strony mogą rozwiązać umowę w terminie i na warunkach które wspólnie uzgodnią. Strony mogą też wnieść do sądu o dostosowanie umowy do nowych okoliczności. Ponadto, jeśli kontrahenci nie dojdą do porozumienia w rozsądnym terminie, wówczas każdy z nich ma prawo zażądać od sądu zmiany warunków umowy lub jej rozwiązania, w terminie i na warunkach ustalonych przez sędziego. Istotne jest jednak, aby podczas negocjacji strony nadal wypełniały zobowiązania wynikające z umowy.
2. Hardship w kontekście międzynarodowych umów handlowych
Mimo że przepis dotyczący nieprzewidzianych okoliczności został wprowadzony do francuskiego kodeksu cywilnego stosunkowo niedawno, był on wykorzystywany już wcześniej w międzynarodowych umowach handlowych. Artykuł 6.2.2. zasad UNIDROIT [2] definiuje hardship jako sytuację, w której wystąpienie zdarzeń zasadniczo zmienia równowagę stron kontraktu. Pod warunkiem jednak, że zdarzenia te spełniają określone wymagania:
(a) zdarzenia te mają miejsce lub stają się znane pokrzywdzonej stronie po zawarciu umowy;
(b) wydarzenia te nie mogły być w sposób uzasadniony uwzględnione przez pokrzywdzona stronę w momencie zawarcia umowy;
(c) wydarzenia te są poza kontrolą pokrzywdzonej strony; i
(d) strona ta nie zgodziła się na poniesienie ryzyka takich zdarzeń.
Ten sam zapis znajdziemy w Zasadach europejskiego prawa umów w art. 6.111.
Jak wspomniano w poprzednim artykule dotyczącym force majeure, gdy umowa, która dotyczy transgranicznej sprzedaży towarów, podlega prawu francuskiemu, należy odwoływać się do Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (CISG), chyba że była ona wyraźnie wykluczona przez strony umowy. Wydaje się jednak, że hardship nie zostało objęte zakresem CISG, a przynajmniej nie bezpośrednio.
Mimo, że sądy francuskie nie miały jeszcze okazji wypowiedzieć się w kwestii hardship w sytuacji, gdy umowa podlega przepisom CISG, to możemy sobie wyobrazić, że ich decyzja byłaby podobna do tej wydanej przez sąd w Belgii. W sprawie [3] “Scafom Internatinoal” z 2009 r. belgijski Sąd Najwyższy powołał się na art. 79 [4] CISG, twierdząc, że: „Zmieniły się okoliczności, których nie można było racjonalnie przewidzieć w momencie zawarcia umowy i które jednoznacznie zwiększają ciężar wykonania umowy w nieproporcjonalny sposób, co może w pewnych okolicznościach stanowić przeszkodę w wykonaniu umowy w rozumieniu tego przepisu CISG ”
Można zatem stwierdzić, że najprawdopodobniej również i francuski sąd ująłby hardship w zakresie artykułu 79 CISG, zgodnie z artykułem 7 a) CISG nakazującym wypełniać luki w jednolity sposób przepisami i zasadami regulującymi prawo handlu międzynarodowego.[5]
W każdym razie, prawdopodobieństwo uznania hardship zwiększa dodatkowo fakt, że jedyna możliwa alternatywa dla zastosowania art. 79 w międzynarodowych umowach sprzedaży towarów byłaby uzasadniona poprzez artykuł 7 lit. b) CISG, który wzywa do stosowania prawa narodowego na mocy zasad prywatnego prawa międzynarodowego lub zgodnie z postanowieniami umowy. Dlatego, w przypadku zastosowania prawa francuskiego wracamy do wspomnianego wcześniej artykułu 1195 francuskiego kodeksu cywilnego.
3. Hardship w kontekście epidemii koronawirusa
W przypadkach, gdy pandemia COVID-19 i wynikające z niej środki nie spełniają warunków pozwalających zakwalifikować ich jako zdarzenie siły wyższej, ale nadal powodują, że strona umowy poniosłaby niewspółmierne koszty w związku z wykonaniem swoich zobowiązań, uważamy, że może dochodzić roszczeń związanych z ustawowych przepisów dotyczących l’imprévision.
Ponieważ jednak w kontekście prywatnych umów wykładnia interpretacji artykułu 1195 francuskiego kodeksu cywilnego jest restrykcyjna, brakuje na dany moment jasnych kryteriów dotyczących jego stosowania. Zatem, kluczowe znaczenie ma tutaj treść umowy: jeśli nie porusza one kwestii hardship w jednej ze swoich klauzul, wówczas sędziowie będą mogli interpretować warunki artykułu 1195 francuskiego kodeksu cywilnego według swojego uznania. Interpretacji zostanie poddana definicja „nieprzewidywalności” wydarzenia, tzn. czy pandemia COVID-19 i powiązane środki zapobiegawcze były „nieprzewidywalne” dla stron umów zawartych w czasie, gdy było wiadomo, że COVID-19 zaczął się rozprzestrzeniać; lub czy cena wykonania obowiązku wynikającego z umowy jest „nadmiernie wysoka”.
Z tego względu, firmy, które rozważają wysłanie zawiadomień powołując się na l’imprévision, a także przedsiębiorstwa, które otrzymują takie zawiadomienia, powinny w pierwszej kolejności dokonać przeglądu odpowiedniej umowy wraz z innymi umowami obowiązującymi między tymi stronami. Należy jednak pamiętać, że aby ocenić każdą sytuację, wymagana jest analiza faktów, innych dla każdej sytuacji.
Więcej praktycznych aspektów analizy międzynarodowych umów handlowych w kontekście aktualnej sytuacji epidemii koronawirusa będzie można znaleźć w trzeciej części tej serii artykułów publikowanych na naszej stronie. Verne Legal pozostaje do dyspozycji firm, które znalazły się w sytuacji niemożliwości należytego wykonania zawartych umów, aby służyć pomocą w analizie sytuacji i wspólnie podjąć działania zapobiegawcze. Nasz zespół przygotował również szereg informacji na temat obowiązkowych środków, które mają obowiązek zastosować firmy prowadzące działalność we Francji w aktualnym czasie.
Iga Kurowska Nicolas Renault
Verne Legal, Partner Verne Legal, Prawnik
Verne Legal oferuje przedsiębiorstwom kompleksową obsługę prawną i podatkową we Francji i na rynkach międzynarodowych, z uwzględnieniem aspektów strategicznych i kulturowch. Aby uzyskać więcej informacji na temat prawa gospodarczego we Francji, zapraszamy do bezpośredniego kontaktu z zespołem kancelarii: info@vernelegal.com.
[1] W dniu 1 października 2016 r. weszło w życie zarządzenie nr 2016-131 z 10 lutego 2016 r. modyfikujące przepisy francuskiego kodeksu cywilnego dotyczące prawa umów oraz ogólnego systemu i dowodu zobowiązań.
[2] UNIDROIT Zasady międzynarodowych umów handlowych (UPICC)
[3] Belgia, 19 czerwca 2009 r. Court of Cassation [Sąd Najwyższy] (Scaform International BV przeciwko Lorraine Tubes SAS) [http://cisgw3.law.pace.edu/cases/090619b1.html].
[4] Zgodnie z art. 79 ust. 1 [CISG] strona nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie któregokolwiek ze swoich obowiązków, jeżeli udowodni, że uchybienie było spowodowane przeszkodą niezależną od niego i że nie można zasadnie oczekiwać, że była możliwości przewidzenia przeszkody w momencie zawarcia umowy lub podjęcia środków w celu uniknięcia lub przezwyciężenia jej lub jej konsekwencji. Ten sam przepis dotyczy siły wyższej.
[5] Art. 7 (1) i art. 7 (2) CISG, komentarz Harry’ego M. Flechtnera, “The Exemption Provisions of the Sales Convention, Including Comments on “Hardship” Doctrine and the 19 June 2009 Decision of the Belgian Cassation Court” Przegląd prawa belgradzkiego, rok LIX (2011) dostępny online pod adresem <http://cisgw3.law.pace.edu/cisg/biblio/flechtner10.html>